Kim była Halszka – czarna księżniczka?

Wszyscy znamy legendę o Białej damie z Kórnika, ale nie każdy wie, że w Szamotułach mieszkała, czy dosadniej można powiedzieć, że uwięziona była czarna księżniczka, czyli Halszka z Ostroga. Kim była i za co została uwięziona? Za miłość, a w zasadzie jej brak do męża – Łukasza III Górki.

Nasza Halszka urodziła się w XVI wieku, w bardzo zamożnej, książęcej rodzinie. To, można powiedzieć, że było jej przekleństwem. Była córką księcia Eliasza Ostrogskiego i Beaty Kościeleckiej. Była dziedziczką olbrzymiej fortuny i to o nią (o fortunę) tak naprawdę toczyły się boje. Ojciec osierocił Halszkę jeszcze przed jej urodzeniem, jednocześnie ustanawiając jej opiekunem Fiodora Sanguszkę swojego brata, oraz parę królewską. Ze względu na majątek było wielu chętnych do ręki Halszki. Jej zamążpójściem interesował się również i miał duży wpływ Zygmunt August. Nikt nie interesował się uczuciami młodej dziewczyny.

Pierwsza decyzja o zamążpójściu padła gdy dziewczyna miała 14 lat. Na męża wybrano Dymitra Sanguszko – syna jej prawnego opiekuna. Swoje pozwolenie na zaręczyny i ślub dała też matka – Beata, veto jednak postawił król Zygmunt August. Dymitr, był szczerze zakochany w Halszce, nie pogodził się z odmową i siłą wtargnął na zamek. Zamknął Beatę Kościelecką w komnacie i siłą zmusił Halszkę do ślubu. Według legend Dymitr nie był jej jednak obojętny. Małżeństwo jednak nie trwało długo. Król pozbawił Dymitra całego majątku, skazano na karę śmierci i nakazał zwrot Halszki Matce. Dymitr wraz z ukochaną w przebraniu dostali się do Czech. Za zbiegami udało się kilka zespołów śledczych. Każdy z nich chcąc coś na tym zyskać, nikt nie myślał o ukochanych. Dymitr został pojmany i zamordowany.

Kolejne zamążpójscie Halszki

Gdy rozeszła się wieść, że Halszka jest wolna znów zaczął się bój o jej rękę. Halszkę z Czech przywieziono do Poznania i tam oddano ją pod opiekę Matki. Król postanowił oddać rękę świeżo owdowiałej dziewczyny swojemu zwolennikowi Łukaszowi Górce. Na to małżeństwo jednak nie wyraziła zgody Matka – Beata Kościelecka. Król jednak nakazał ślub mimo sprzeciwu. Było to więc drugie w życiu Halszki zamążpójście i znów przez nikogo nie pytana o swe wybory i uczucia. Tak jak wcześniej zdecydował majątek i interesy.

Łukasz III Górka prawnym mężem Halszki?

Po ślubie młodzi małżonkowie nie przyjechali razem do dóbr w Wielkopolsce, Łukasz zaraz po ceremonii wyjechał na wojnę, a Halszka z Matką schroniły się we Lwowie w klasztorze. Żadna z nich zawartego małżeństwa nie uznała. Po powrocie z wojny Łukasz zwrócił się do Beaty o zwrot swojej małżonki. Dostał odmowę, w związku z takim obrotem sprawy w obawie przed kompromitacją, ruszył zbrojnie po małżonkę. W tym czasie zamknięto bramy miasta i szykowano się do obrony. Dopiero po odcięciu dopływu wody miasto zostało poddane. Jakie było zdziwienie Łukasza, gdy dowiedział się od Beaty, że w czasie oblężenia miasta jej córka została ponownie wydana za mąż, a małżeństwo oficjalnie skonsumowane. Nie dopilnował tego wcześniej Łukasz, który zaraz po ceremonii zaślubin udał się na wojnę. Nastąpiła chwilowa konsternacja. Na czas rozstrzygnięcia sporu Halszka pojechała na dwór królewski do Warszawy.

Ostateczne rozstrzygnięcie

Król po zastanowieniu nie uznał małżeństwa zawartego we Lwowie. Halszka była więc prawowitą małżonką Łukasza i nakazano jej przyjazd do jego dóbr do Wielkopolski. Halszka zamieszkała w pałacu w Szamotułach, ale odmawiała współżycia ze swoim mężem. Całe dnie spędzała samotnie. Beata usilnie starała się odzyskać córkę śląc do Górki propozycje ugody, na które ten uparcie się nie zgadzał, ponieważ cały czas liczył na majątek swojej żony i jej Matki. Ten w przeliczeniu wynosił tyle ile powierzchnia całego ówczesnego województwa poznańskiego.

Beata w akcie zemsty na Łukaszu wyszła za mąż za o 21 lat młodszego Olbrachta Łaskiego, ten początkowo spełniał jej zachcianki, urządzał bale, brał na wycieczki. Beata jest pierwszą oficjalnie uznaną turystką w Tatrach, znaną z imienia i nazwiska. Jak zdobył już jej zaufanie i przepisała ona swe dobra na niego, to zamknął ją w wieży, w jednym ze swoich zamków – w zamku w Kieżmarku, gdzie spędziła w koszmarnych warunkach resztę swojego życia.

Wieść o losach matki wpłynęła na Halszkę. Co prawda Łukasz nie wzbudzał w niej pozytywnych uczuć, ale zaczęła się z nim pokazywać na oficjalnych uroczystościach, bywała z nim w innych włościach. Mogła też brać udział w rekolekcjach wielkopostnych w poznańskich klasztorach. Nigdy nie poruszała się jednak sama, zawsze towarzyszyli jej ludzie męża.

Nagły koniec małżeństwa

Niespodziewanie w Poznaniu, w 1573 roku zaniemógł, a następnie umarł Łukasz Górka. Tym samym uczynił Halszkę wdową. Znów o jej rękę zaczęto starania. Do kolejnego małżeństwa jednak nie doszło. Swą 34 letnią kuzynkę przewiózł z powrotem na Ruś książę Janusz Ostrogski, syn jednego z jej opiekunów: Wasyla Ostrogskiego. To w jego dobrach przebywała do końca swych dni i jemu w testamencie je przekazała.

Halszka w literaturze i malarstwie

Ciekawe życie Halszki spowodowało, że zainteresowało się nią wielu twórców. Była ona bohaterką wielu opowieści. Na temat ciekawego życia Halszki możemy przeczytać w dramacie, pisanym wierszem, Józefa Ignacego Kraszewskiego. Innym autorem opowiadającym dzieje życia Halszki był Szujski. Jego przedstawienie wystawiano w Pradze, Krakowie i Lwowie, a w Halszkę wcieliła się sama Helena Modrzejewska. O losach czarnej księżniczki opowiada także w swych opowieściach Maria Wicherkiewiczowa.

Jan Matejko w swym obrazie “Kazanie Skargi” również pokazał słynną Szamotulankę. Siedzi ona obok królowej Anny Jagiellonki słuchając kazania Piotra Skargi. Jest tu pewna nieścisłość. Piotr Skarga był kaznodzieją króla, Zygmunta III Wazy, już po śmierci Halszki, więc nie mogła ona słuchać jego kazań.

Obraz ten podziwiać można w zbiorach Muzeum Narodowego na Zamku Królewskim w Warszawie.

Dlaczego czarna księżniczka?

Jest to pytanie, które często się pojawia gdy poznajemy dokładniej życiorys naszej bohaterki. Tak zapamiętana została w tradycji ludowej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Do dziś można posłuchać mrożących krew w żyłach opowieści o zamkniętej w lochu księżniczce, która na twarzy miała czarną maskę. Według tej legendy mieszkała w baszcie, którą można zwiedzać w Szamotułach i podziemnym przejściem 1 w tygodniu udawać się mogła do położonej nieopodal kolegiaty szamotulskiej.

Jak widzicie legenda mocno mija się z prawdą, ale do szamotulskiego muzeum warto zajechać, zobaczyć basztę Halszki wraz z dawnym wyposażeniem.

O innych ciekawostkach z Szamotuł przeczytasz tutajhttp://www.dworkomorowo.pl/kolegiata-szamotulska

i tutaj (więcej na temat zamku Górków w Szamotułach) http://www.dworkomorowo.pl/zamek-gorkow-szamotuly